Επίκαιρα – Ανεπίκαιρα
Του Χρύσανθου Λαζαρίδη
Γιατί χάνουν οι Αμερικανοί στον Πόλεμο του Ιράκ;
Πέτυχαν να καταλάβουν τη χώρα, δίχως μεγάλη δυσκολία και δίχως σημαντικές απώλειες. Στη συνέχεια, κατάφεραν να συλλάβουν το μεγαλύτερο μέρος της ηγεσίας του κόμματος Μπάαθ, που κυβερνούσε το Ιράκ από το 1968 – μαζί και τον ίδιο τον Σαντάμ Χουσείν, που κυβερνούσε από το 1979. Στη συνέχεια, πέτυχαν τη διαμόρφωση νέου δημοκρατικού Συντάγματος, το οποίο εγκρίθηκε με δημοψήφισμα και την ανάδειξη νέας Βουλής, αντιπροσωπευτικής των διαφορετικών τάσεων της ιρακινής κοινωνίας. Πρόσφατα κατάφεραν να εξουδετερώσουν και τον Ζαρκάουι, αρχηγό της ισλαμικής τρομοκρατίας στο κατεχόμενο Ιράκ…
Κι όμως, το Ιράκ βυθίζεται στο χάος του εμφυλίου! Οι απώλειες αμάχων είναι τεράστιες, ενώ οι απώλειες των Αμερικανών έχουν ξεπεράσει τους 3000 νεκρούς. Η κατάσταση αρχίζει να θυμίζει Βιετνάμ. Στις ΗΠΑ όλο και περισσότεροι μιλάνε για «νέο Βιετνάμ». Και ψάχνουν να βρούν τρόπους «απεμπλοκής» από το Ιράκ. Τι ακριβώς συμβαίνει; Που οδηγούνται τα πράγματα; Και τι σημαίνουν για την Ελλάδα;
Πόλεμος πάντων κατά πάντων…
Η κατάσταση στο Ιράκ σήμερα δεν είναι συγκρίσιμη με την περίπτωση του Βιετνάμ, στη δεκαετία του '60. Υπάρχει μια μόνο ομοιότητα ανάμεσα τους και πολλές χτυπητές διαφορές…
Στο Νότιο Βιετνάμ είχαμε συνεχή διείσδυση ανταρτών Βιετκόνγκ από το Βόρειο Βιετνάμ, αλλά κι από την Καμπότζη. Στο Ιράκ έχουμε διείσδυση μουτζαχεντίν, από το Ιράν και τη Συρία. Αυτή είναι η μόνη ουσιαστική ομοιότητα. Αλλά απ' δώ αρχίζουν οι μεγάλες διαφορές: Ενώ η διείσδυση των Βιετκόγνκ (κυρίως μέσω της «διόδου Χο Τσι Μίνχ») έπαιξε σημαντικό ρόλο στον Βιετναμικό πόλεμο, στην περίπτωση του Ιράκ δεν είναι η «διείσδυση» μουτζαχεντίν από τις γειτονικές χώρες, αλλά ο κατακερματισμός του ίδιου του πληθυσμού του – η εσωτερική δυναμική της σύγκρουσης – που παίζει καθοριστικό ρόλο.
Οι Σουνίτες του Ιράκ (20% του πληθυσμού) θεωρούν τους Αμερικανούς εισβολείς και νοσταλγούν το καθεστώς του Μπάαθ. Αντίθετα, οι Κούρδοι του Βορρά (επίσης 20% του πληθυσμού) βλέπουν τους Αμερικανούς ως «ελευθερωτές». Τέλος, υπάρχουν και οι Σιίτες του Νότου (60% του πληθυσμού), που βρίσκονται σε ενδιάμεση κατάσταση: μισούν το Μπάαθ και το Σαντάμ Χουσεϊν, αλλά θέλουν να επιτύχουν την αυτονομία τους από τους Σουνίτες και βλέπουν με καχυποψία τους Αμερικανούς. Γιατί η Ουάσιγκτων δεν ήθελε να ακούσει για αυτονομία του Σιιτικού νότου, αρχικά τουλάχιστον…
Η αντίθεση των Αμερικανών στην αυτονομία των Σιιτών οφειλεται σε στρατηγικούς λόγους: Γνωρίζουν ότι οι Άραβες Σιίτες του Ιράκ έχουν ισχυρούς δεσμούς με τους Ιρανούς (επίσης Σιίτες). Αν το Ιράκ τριχοτομηθεί, αυτο θα ενίσχυε την τοπική επιρροή του Ιράν. Προπτική που προκαλεί πανικό στα Σουνιτικά καθεστώτα του Κόλπου. Πολύ περισσότερο που το Σιιτικό Νότιο Ιράκ έχει και το μεγαλύτερο μέρος των Ιρακινών πετρελαιοπηγών…
Όσο οι Αμερικανοί βρίσκονται σε τροχιά σύγκρουσης με την Τεχεράνη – λόγω του Ιρανικού πυρηνικού προγράμματος – οι Σιίτες του Ιράκ θα παραμένουν εχθρικοί προς του Αμερικανους. Κι όταν το 60% του λαού μιας περιοχής (οι Σιίτες του Ιράκ) βλέπουν τους Αμερικανούς με καχυποψία, ενώ το άλλο 20% του πληθυσμού (οι Σουνίτες του Ιράκ) βλέπουν τους Αμερικανούς ως «κατακτητές», η κατάσταση παραμένει σε τραγικό αδιέξοδο: Όσο παραμένουν τα αμερικανικά στρατεύματα, το Ιράκ δεν μπορεί να σταθεροποιηθεί ως δημοκρατία. Κι αν απομακρυνθούν τα αμερικανικά στρατεύματα, το Ιράκ θα αντιμετωπίσει κίνδυνο διαμελισμού. Ίσως και πολύ αιματηρού. Ίσως και με ανάμιξη όλων των γειτονικών χωρών…
Στην περίπτωση του Βιετνάμ, τα πράγματα ήταν απλά: Έχασαν οι Αμερικανοί και οι συμμαχοί τους, κέρδισαν οι αντίπαλοί τους, η χώρα ενοποιήθηκε υπό κομμουνιστικό καθεστώς. Δεν υπήρχαν εκεί ο κατακερματισμός του λαού ούτε οι αντίπαλες προσδοκίες διαφορετικών μερίδων του πληθυσμού, οπως συμβαίνει σήμερα στο Ιράκ. Στο Ιράκ έχουμε κάτι τελείως διαφορετικό απ' ό,τι στο Βιετνάμ: Έχουμε πόλεμο πάντων κατά πάντων…
Οι Μεγάλες διαφορές με το Βιετνάμ
— Στον πόλεμο του Βιεντάμ τους αντιπάλους των Αμερικανών τους στήριζαν δύο μεγάλες δυναμεις: η Σοβιετική Ένωση (ισοδύναμη με τις ΗΠΑ τότε) και η Κίνα. Στο Ιράκ, οι δύο γειτονικές χώρες που βοηθούν τους ανταρτες – το Ιράν και η Συρία – σίγουρα έχουν πολύ χαμηλότερο «στάτους» από πλευράς ισχύος.
— Στον Πόλεμο του Βιετνάμ η αντίσταση ήταν ενιαία κι ελεγχόμενη απ' έξω: Επρόκειται για τους αντάρτες Βιετκόνγκ, υπό τον πλήρη και αποκλειστικό έλεγχο του Βορείου Βιετνάμ. Στο Ιράκ, η «αντίσταστη» γίνεται από διάφορες οργανώσεις, μεταξύ τους αμοιβαία μισούμενες και εσωτερικά πολυδιασπασμένες: Σουνίτες Μπααθιστές που νοσταλγούν το Σαντάμ και Σουνίτες ισλαμιστές που μισούν το κοσμικό Μπαάθ και συνδέονται με την Αλ Κάϊντα. Σιίτες ισλαμιστές που μισούν τους Σουνίτες (Μπααθιστές και μη) και τοπικοί πολέμαρχοι που προσπαθούν, απλώς, να διατηρήσουν εξουσία και επιρροή στη μετά Σαντάμ εποχή. Σιίτες αυτονομιστές του Νότου και Κούρδοι αυτονομιστές του βορά που συγκρούονται με τους Σουνίτες του κέντρου. Όλοι αυτοί, πολεμούν με όλους, συμμαχούν με όλους, δεν εμπιστεύονται κανένα, δεν είναι προβλέψιμοι και δεν αποδεικνύονται αξιόπιστοι ως σύμμαχοι – ούτε μεταξύ τους ούτε με οποιονδήποτε τρίτο. Στο Βιετνάμ οι Αμερικανοί είχαν να παλέψουν με ένα ισχυρό αντίπαλο, που κέρδιζε συνεχώς σε ισχύ. Στο Ιράκ, οι Αμερικανοί έχουν να παλέψουν με το χάος…
— Στο Βιετνάμ, το έδαφος βοηθούσε – για την ακρίβεια ήταν ιδανικό – για ανταρτοπόλεμο: ήταν ολόκληρο μια πυκνή ζούγκλα. Στο Ιράκ, το έδαφος είναι εντελώς ακατάλληλο για κλασικό ανταρτοπόλεμο: Δεν έχει ζούγκλα ούτε βουνά (με εξαίρεση το Κουρδικό Βόρειο Ιράκ, αλλά εκεί οι Αμερικανοί δεν έχουν πρόβλημα). Το μεγαλύτερο μέρος του Ιράκ έχει αραιή βλάστηση κι είναι επίπεδο. Το πρόβλημα στο Ιράκ είναι οι πυκνοκατοικημένες πόλεις με τις εξαθλιωμένες γειτονιές, που επιτρέπουν να αναπτυχθεί αντάρτικο πόλεων. Το αντάρτικο πόλεων είναι πολύ διαφορετικό από το κλασικό αντάρτικο και πολύ πιο δύσκολο να εξουδετερωθεί με αμιγώς στρατιωτικά μέσα.
— Στο Βιετνάμ, οι Αμερικανοί έστειλαν, μετά από συνεχή κλιμάκωσή της ανάμιξής τους (1964-68) 500 χιλιαδες στρατιώτες, ενώ συνολικά υπηρέτησαν στο Βιετνάμ (στα εννιά χρόνια του πολέμου, 1964-73) πάνω από 1 εκατομμύριο 300 χιλιάδες αμερικανοί στρατιωτικοί. Στο διάστημα αυτό είχαν 58 χιλιάδες νεκρούς και 153 χιλιάδες τραυματίες. Στο Ιράκ η ανάμιξη και οι απώλειες είναι άλλης τάξης μεγέθους: οι Αμερικανοί έστειλαν 200 χιλιάδες στρατιώτες, συνολικά έχουν υπηρετήσει λιγότεροι από 260 χιλιάδες συνολικά και σήμερα βρίσκονται εκεί περί τις 140 χιλιάδες, ενώ μέχρι στιγμής οι απώλειές τους έχουν φτάσει τους 3000 νεκρούς μέσα σε τρία χρόνια. Ως συνολικό μέγεθος οι απώλειες των Αμερικανών στο Βιετνάμ υπήρξαν εικοσαπλάσιες απ' ό,τι στον Ιράκ μέχρι στιγμής, ώς ποσοστό ήταν υπερτετραπλάσιες, ενώ ο ετήσιος ρυθμός απωλειών στο Βιετνάμ υπήρξε υπερεξαπλάσιος απ' ό,τι στο Ιράκ.
Χώρια ότι τότε στην Αμερική υπήρχε, ακόμα, η υποχρεωτική θητεία και η πίεση των απωλειών «διαχεόταν» σε όλη την αμερικανική κοινωνία. Σήμερα, αντίθετα, υπάρχει εθελοντικός στρατός. Αυτοί που κατατάσσονται είναι επαγγελματίες, πηγαίνουν με επιλογή τους και προέρχονται συνήθως από χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα (που βλέπουν την θητεία σε εμπόλεμη ζώνη ως μέσο κοινωνικής ανόδου) ή από στρώματα πρόσφατων μεταναστών (που βλέπουν την πολεμική υπηρεσία ως μέσο ταχύτερης ενσωμάτωσης στην αμερικανική κοινωνία). Συνεπώς, η πίεση του Πολέμου πάνω στην Αμερικανική κοινωνία είναι πολύ μικρότερη σήμερα, απ' ό,τι ήταν στην κορύφωση του Βιετναμικού Πολέμου…
Το κουτί της Πανδώρας
Αν τα αμερικανικά στρατεύματα αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν το Ιρακινό έδαφος (υπό την πίεση και της αμερικανικής κοινής γνώμης), στο Ιράκ θα ξέσπαγε ανοικτός εμφύλιος, πολύ πιο αιματηρός από τη σημερινή σύγκρουση. Η Τουρκία θα εισάβαλε στον Κουρδικό βορειο Ιράκ, η Τεχεράνη θα απειλούσε με εισβολή για την προστασία των Σιιτών του Ιρακινού νοτου, η Ιορδανία θα ένιωθε την ανάγκη να υποστηρίξει τους Σουνίτες του κεντρικού Ιράκ, τα Σουνιτικά καθεστώτα της Σαουδικής Αραβίας και του Κουβέϊτ, θα ανησυχούσαν από την εξάπλωση της Ιρανικής-Σιιτικής επιρροής και θα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να την ανακόψουν. Η μεγάλη πιθανότητα πολλαπλής εμπλοκής όλων των όμορων κρατών υπέρ ή κατά όλων των τοπικών πληθυσμιακών ομάδων, θα περιέπλεκε ακόμα περισσοτερο την κατάσταση στο ίδιο του Ιράκ, θα εμπόδιζε τη σταθεροποιησή του στη συνέχεια και θα αποσταθεροποιούσε όλα τα γειτονικά καθεστώτα. Αληθινό κουτί της Πανδώρας…
Η γεωπολιτική αστάθεια θα αγκάλιαζε το σύνολο της Μέσης Ανατολής και το πετρέλαιο θα εκτινασσόταν και θα παρέμενε πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι (ίσως και ως τα 120 δολάρια), προκαλώντας διεθνή ύφεση διαρκείας στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στην Ιαπωνία, στην Κίνα, παντού. Η ίδια η ενότητα της Ευρώπης ίσως δεν θα άντεχε ένα τόσο ισχυρό πετρελαϊκό σόκ (τιμές διπλασιες από τις τωρινές και σε διάρκεια χρόνου), ενώ στη Ρωσία, την Κίνα και την Ιαπωνία θα επικρατούσε έξαρση εθνικισμού, και στις ΗΠΑ ένα μίγμα απομονωτισμού και εθνικιστικής αναδίπλωσης, με ολέθρια αποτελέσματα στις διεθνείς σχέσεις, την παγκόσμια σταθερότητα και την Ειρήνη.
Μια τέτοια εξέλιξη δεν την εύχεται και δεν θα την ήθελε κανείς – με μοναδικές εξαιρέσεις δύο κράτη: το σημερινό καθεστώς της Τεχεράνης (για το οποίο είναι ζήτημα ζωής ή θανατου, να αποχωρήσουν οι Αμερικανοί ηττημένοι από το Ιράκ) και την Τουρκία (που προσδοκά μια αμερικανική ήττα στο Ιράκ, για να ειβάλει ανεμπόδιστα στο Ιρακινό Κουρδιστάν και να εξουδετερώσει οριστικά τον Κουρδικό κίνδυνο)…
Στην περίπτωση του Βιετνάμ η αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων «έλυνε» το πρόβλημα της χώρας και της περιοχής, χωρίς να δημιουργεί μεγάλα προβλήματα διεθνώς στις ίδιες της ΗΠΑ, παρά την πρόσκαιρη ήττα τους, τότε. Στην περίπτωση του Ιράκ, η αποχώρηση των αμερικανικών σρατευμάτων, δεν λύνει το πρόβλημα, αντίθετα δημιουργεί πολύ μεγαλύτερα προβλήματα και στη χώρα και σ' ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, ενώ δημιουργεί μεγάλες διεθνείς αναστατώσεις, ακόμα και σε αυτούς που θα σπεύσουν να πανηγυρίσουν την ήττα της Αμερικής…
Στο Ιράκ οι Αμερικανοί έκαναν πολλά σφάλματα, οπως και στο Βιετνάμ, άλλωστε. Αλλά αντίθετα απ' ό,τι συνέβη στο Βιετνάμ, ενδεχόμενη κατάρρευση του Ιράκ θα πλήξει πολύ περισσότερους από τους ίδιους τους Αμερικανούς και πολλοί έχουν λόγους να την απεύχονται.
Όσοι ενδιαφέρονται για τις ζωές των αμάχων, δεν μπορούν να εύχονται ένα γενικευμένο εμφύλιο στο Ιράκ, που θα προκαλέσει άνευ προηγουμένου γενική σφαγή όλων απ' όλους.
Όσοι ενδιαφέρονται για τη διεθνή σταθερότητα δεν μπορούν να εύχονται γενικότερη ανάφλεξη, σύγκρουση και αποσταθεροποίηση όλων των καθεστώτων στη Μέση Ανατολή.
Όσοι ενδιαφέρονται για την παγκόσμια Ειρήνη, δεν μπορούν να ελπίζουν στην έξαρση των διεθνών ανταγωνισμών, που θα επιφέρει μια τέτοια εξέλιξη.
Όσοι ενδιαφέρονται για την ενότητα της Ευρώπης και προσβλέπουν στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, δεν μπορεί να αδημονούν για μια εξέλιξη που μπορεί να διαλύσει και την ίδια την Ευρώπη.
Πόσο έχουν συνειδητοποιηθεί όλα αυτά στην Ελλάδα;
