Της ΕΛΕΝΗΣ ΑΡΓΥΡΗ

Διασχίζοντας τον αυτοκινητόδρομο 32 στο Maryland, στην περιοχή της αχανούς στρατιωτικής βάσης του Fort Meade, περνά κανείς από τις εγκαταστάσεις της NSA. 

Λίγα χιλιόμετρα από το κέντρο της Ουάσιγκτον, γίνεται αυτομάτως αντιληπτό ότι πρόκειται για μια απολύτως προστατευμένη ζώνη. Μια ζώνη που εκτείνεται σε πολλές δεκάδες χιλιόμετρα, καθώς η Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, δεν είναι ένα απλό κτίριο στα πρότυπα του Πενταγώνου, άλλα μια μικρή πόλη περίπου 1300 κτιρίων και βοηθητικών εγκαταστάσεων, αυστηρώς φυλασσόμενη και διπλά περιφραγμένη, με τεράστιες ταμπέλες, που σε προειδοποιούν να μείνεις μακριά. 

Οι είσοδοι και όχι μόνο, φρουρούνται από ειδικές ομάδες και οχήματα επί 24ώρου βάσεως και η πρόσβαση επιτρέπεται μόνο στους έχοντες ειδικό security clearance. Για οποιονδήποτε άλλον, η σκέψη και μόνο είναι τουλάχιστον αυτοκτονική. Η έννοια των αυξημένων μέτρων ασφαλείας, στην καρδιά του Maryland αποκτά μια άλλη διάσταση, αφού το «τεχνολογικό οπλοστάσιο» που κρύβεται εντός των πανύψηλων προστατευτικών τειχών και των επικίνδυνων συρματοπλεγμάτων, δεν θα μπορούσε να το φανταστεί στα πιο μακρινά του όνειρα, ούτε ο Edgar Hoover. Είναι ενδεικτικό αυτό που λένε Αμερικανοί αναλυτές όταν αναφέρονται στην τεχνογνωσία της NSA. «Η τεχνολογία που χρησιμοποιείται εκεί μέσα, είναι περίπου μια δεκαετία μπροστά από αυτήν που γνωρίζουμε».

Αν τύχει μάλιστα να περάσεις από εκεί όταν έχει πέσει το σκοτάδι, βλέπεις τις ακτίνες ενός τεράστιου περιστρεφόμενου προβολέα, να φωτίζουν ανά δευτερόλεπτα κάθε γωνιά των απροσπέλαστων εγκαταστάσεων. Για κλάσματα του δευτερολεπτού όμως. Τόσο λίγο ώστε να μην προλάβεις να δεις, αλλά αρκετά για να καταλάβεις, ότι μπορούν να σε δουν. Στην NSA που υπάγεται στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και ιδρύθηκε το 1952 με προεδρικό διάταγμα του Harry Truman, αυτή την στιγμή φέρονται να απασχολούνται περίπου 40.000 εργαζόμενοι. Ίσως το πλέον εξιδεικευμένο προσωπικό αμερικανικής κυβερνητικής υπηρεσίας. Και λέμε φέρονται διότι όλες οι πληροφορίες που αφορούν στην δομή και στην λειτουργία της, είναι διαβαθμισμένες. Στις ίδιες εγκαταστάσεις βρίσκεται η Κεντρική Υπηρεσία Ασφαλείας (Central SecurityService) και το Αμερικανικό Κυβερνο-αρχηγείο (US CyberCommand). Επισήμως, η Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας έχει διττό ρόλο. Την συλλογή, επεξεργασία και ανάλυση πάσης φύσεως σημάτων επικοινωνίας που προέρχονται από το εξωτερικό, την λεγόμενη SIGINT (Signals Intelligence). Και την Διασφάλιση Πληροφοριών (Information Assurance) που έχει ως στόχο να εξασφαλίζει ότι όλες οι πληροφορίες που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, παραμένουν απόρρητες από ξένες υπηρεσίες. Αυτά, είναι όλα όσα θέλει η Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας, να γνωρίζουμε. Για τα υπόλοιπα, φρόντισε οEdward Snowden.

Ο οποίος τελικά τι είναι; Προδότης ή πατριώτης (traitor or patriot?). Το ερώτημα δε το θέτουμε εμείς και σίγουρα είναι περισσότερο σύνθετο από ότι ακούγεται. Το έθεσε το δίκτυο NBC στους τηλεθεατές του, οι οποίοι ενώ αρχικά φάνηκαν διστακτικοί και ίσως ανέτοιμοι να τοποθετηθούν επί ενός τέτοιου διλλήματος, αμέσως μετά την προβολή της συνέντευξής του στον Brian Williams– της πρώτης συνέντευξης που παραχώρησε ο Snowden σε αμερικανικό δίκτυο-τον χαρακτήρισαν πατριώτη σε ποσοστό 60%. Η συζήτηση που ακολούθησε στο πάνελ των δημοσιογράφων και των αναλυτών, αποτυπώνει με σαφήνεια, τον προβληματισμό που επικρατεί στην κοινωνία. «Ο Αμερικανός πολίτης είναι μπερδεμένος. Δεν ξέρει τελικά ποιος είναι ο εχθρός του. Είναι αυτοί που παρακολουθούν κάθε του κίνηση ή είναι η αόρατη απειλή της τρομοκρατίας από την οποία αυτοί που τον παρακολουθούν,λένε ότι θέλουν να τον προστατεύσουν;» Αυτό το ερώτημα που τέθηκε από γνωστό αναλυτή, εκφράζει και τις σκέψεις εκατομμυρίων πολιτών που προσπαθούν εδώ και ένα χρόνο- από τότε που το κοινό μυστικό των σαρωτικών και ανεξέλεγκτων παρακολουθήσεων έπαψε να σοκάρει- να κατανοήσουν από ποιον τελικά κινδυνεύουν περισσότερο.

Μπορεί στην Ευρώπη η προστασία της ιδιωτικότητας να θεωρείται αυτονόητη και αδιαπραγμάτευτη, δεν ισχύει όμως ακριβώς το ίδιο στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου τα λεγόμενα «χρόνια του τρόμου» που ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου, άφησαν βαθύ το σημάδι τους στις συνειδήσεις των πολιτών και διαμόρφωσαν ένα νέο πλαίσιο σκέψης. Ακατανόητο για πολλούς. Ένα πλαίσιο στο οποίο δεν είναι λίγοι οι πολίτες που πιστεύουν ότι «αν είναι να είμαι ασφαλής, ας με παρακολουθούν». Και εάν έως πέρυσι η έννοια της παρακολούθησης για όσους ζούσαν στην Αμερική ήταν λίγο πολύ ασαφής, εξαιτίας του Snowden, έγινε πολύ συγκεκριμένη.Όπως επανέλαβε στην συνέντευξη του, «αξιοποιώντας τις αναζητήσεις σου στο διαδίκτυο, τις κλήσεις σου και την χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών σου, μπορούν να έχουν πλήρη εικόνα του που είσαι, τι σκέφτεσαι, τι κάνεις. Δημιουργούν με αυτό τον τρόπο το σχεδιάγραμμα της καθημερινότητας σου (pattern of your life). Ξέρουν τι ώρα ξυπνάς, τι ώρα κοιμάσαι, με ποιον κοιμάσαι και που κοιμάσαι. Ξέρουν αν κοιμάσαι σε ένα μέρος που δεν έπρεπε να κοιμηθείς.» Είπε και πολλά αλλά, τα οποία ήδη γνωρίζουμε και έχουν πάψει προ πολλού να αιφνιδιάζουν. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι αποκαλύψεις του τον τελευταίο χρόνο, δεν αποτέλεσαν γροθιά στο στομάχι, τόσο των πολιτών, όσο και της κυβέρνησης για άλλους όμως λόγους.

Και εξαιτίας των αποκαλύψεων αυτών, το πολιτικό σύστημαμε το βλέμμα στραμμένο στις κάλπες, άφησε προσωρινά στην άκρη τις διαφορές του–για πρώτη φορά εδώ και πολύ καιρό- καιεπιχείρησε να θέσει περιορισμούς στην λειτουργία της NSA. Πρόσφατα η Βουλή των Αντιπροσώπων, πέρασε έναν νέο νόμο που προβλέπει τον περιορισμό της συλλογής τηλεφωνικών δεδομένων και της αποθήκευση τους για μια πενταετία. Ο Ρεπουμπλικάνος βουλευτής James Sensebrenner, ένας εκ των εμπνευστών του περίφημου Πατριωτικού Νόμου (Patriot Act), είπε μετά την ψηφοφορία, ότι «η NSA θα συνεχίσει να μας παρακολουθεί, όμως από εδώ και πέρα θα πρέπει να γνωρίζει ότι, την παρακολουθούμε και εμείς.» Ο νόμος αυτός όμως, έως ότου φτάσει στο Οβάλ Γραφείο για να υπογραφεί από τον Πρόεδρο και να τεθεί σε ισχύ, πρέπει πρώτα να περάσει από την Γερουσία. Σε μια διαδρομή, κατά την οποία όπως λέγεται, πολλά μπορεί να συμβούν.  Όπως συνέβησαν και κατά την διαδρομή του νόμου στην Βουλή των Αντιπροσώπων. Οι φωνές που κάνουν λόγο για τροποποιήσεις που έγιναν την τελευταία στιγμή και τον αποδυνάμωσαν, ανοίγοντας παραθυράκια που μπορεί και πάλι να εκμεταλλευθεί η NSA, ολοένα και πληθαίνουν, υπερκαλύπτοντας τους πανηγυρισμούς του πολιτικού συστήματος, που έσπευσε να μιλήσει «για πρώτηνίκη, εναντίον των πρακτικών της NSA».

Εταιρείες κολοσσοί, όπως η Google, η Microsoft και τοFacebook, πρωτοστάτησαν στις αντιδράσεις για τις τροποποιήσεις που έγιναν πριν από την ψήφιση του και πολλοί βουλευτές (69 Δημοκρατικοί βουλευτές και 51 Ρεπουμπλικάνοι) τον καταψήφισαν, λέγοντας ότι πρόκειται για νόμο απολύτωςδιάτρητο. Η Zoe Lofgren, Δημοκρατική Βουλευτής από την Καλιφόρνια είπε χαρακτηριστικά «τον καταψήφισα, λόγω των τροποποιήσεων. Το στομάχι μου δεν τις άντεξε. Θα τον ψήφιζα με κλειστά τα μάτια, στην αρχική του εκδοχή. Όχι όμως έτσι.» Τώρα, το παιχνίδι περνά στα χέρια της Γερουσίας, που θα κληθεί σε λίγους μήνες να τον εγκρίνει. Όπως λέει ο Γερουσιαστής των Δημοκρατικών από το Κολοράντο MarkUdall «η NSA έχει αποδείξει ότι θα εκμεταλλευθεί όποια χαραμάδα του νόμου εντοπίσει για να συνεχίσει τα ίδια. Και αυτό ο νόμος που πέρασε η Βουλή έχει άπειρες τέτοιες χαραμάδες. Είναι στο χέρι μας να τον βελτιώσουμε.»

Ο Snowden δήλωσε στην συνέντευξη του ότι αισθάνεται πατριώτης, διότι κατά την άποψη του πατριώτης είναι αυτός που προστατεύει την χώρα του, το Σύνταγμα της και τους πολίτες της. Η απάντηση δεν άργησε να έρθει και μάλιστα με πρωτοφανή σφοδρότητα, από τον πάντοτε ήπιο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας John Kerry. «Οι πατριώτες δεν πάνε στην Ρωσία. Δεν εκλιπαρούν για άσυλο την Κούβα. Δεν ζητάνε άσυλο στην Βενεζουέλα. Αγωνίζονται για τα πιστεύω τους, στην χώρα τους. Ο Snowden είναι δειλός. Είναι προδότης και οφείλει να επιστρέψει στις ΗΠΑ.» Τι θα συμβεί όμως αν ο πρώην αναλυτής επιστρέψει εδώ; Σύμφωνα με τον αμερικανικό νόμο περί κατασκοπείας (Espionage Act), ο Snowden κατηγορείται για κλοπή κρατικών περιουσιακών στοιχείων, μη εξουσιοδοτημένη κοινοποίηση εθνικών αμυντικών πληροφοριών και κοινοποίηση διαβαθμισμένων πληροφοριών προς μη εξουσιοδοτημένο πρόσωπο και συνεπώς κινδυνεύει με ποινής φυλάκισης τριάντα ετών. Ο νομικός του σύμβουλος από τοAmerican Civil Liberties Union, Ben Wizner, επανέλαβε αυτόακριβώς που έχει πει και ξαναπεί ο πελάτης του, χρωματίζοντας το όμως με πιο ρεαλιστικές αποχρώσεις. «Ο Snowden θέλει να επιστρέψει στην πατρίδα του. Δεν είναι διατεθειμένος όμως να το κάνει φορώντας κουκούλα, πορτοκαλί στολή και χειροπέδες.» Και συνέχισε λέγοντας ότι «το μπαλάκι είναι στην πλευρά της κυβέρνησης. Πρέπει να αποφασίσει τι προτιμά. Να τον έχει απέναντι της, στην Ρωσία ή αλλού, ή να τον έχει δίπλα της και να τον κάνει μέρος της λύσης;»

Ο 82χρονος Daniel Ellsberg, πρώην στρατιωτικός αναλυτής που το 1971 αποκάλυψε τα περίφημα «έγγραφα του Πενταγώνου», που φανέρωναν την δραματική τροπή που έπαιρνε ο πόλεμος στο Βιετνάμ, προέβλεψε ότι αν ο Snowdenεπιστρέψει στις ΗΠΑ, δεν υπάρχει καμία απολύτως περίπτωση να τύχει δίκαιης δίκης. «Αν δεν τροποποιηθεί ο νόμος περί κατασκοπείας, ούτε μια λέξη του δεν θα ακούσουμε από την στιγμή που θα περάσει τα αμερικανικά σύνορα.» Ο γηραιός στρατιωτικός που έχει χαρακτηριστεί ως ο μεγαλύτερος πληροφοριοδότης όλων των εποχών, χαρακτήρισε τιςαποκαλύψεις Snowden ως τις σημαντικότερες που έχουν γίνει ποτέ στην αμερικανική ιστορία. Αποκαλύψεις οι οποίες καθιστούν σαφές, όπως είπε, ότι είμαστε μάρτυρες ενός πραξικοπήματος της εκτελεστικής εξουσίας, ενάντια στο αμερικανικό Σύνταγμα.

Είναι αλήθεια ότι ο πρώην αναλυτής έχει μοναδική και ανεκτίμητη αξία για τις Ηνωμένες Πολιτείες και ως εκ τούτου δεν αποκλείεται σε μερικά χρόνια- όπως εκτιμούν αναλυτές –να βρεθεί η χρυσή τομή για την, υπό ευνοϊκότερων όρων,επιστροφή του. Πριν από λίγες ημέρες ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου, στην διάρκεια της καθιερωμένης ενημέρωσηςείπε, ότι «το υπουργείο Δικαιοσύνης είναι αυτό πουαποφασίζει». Δήλωση που μεταφράστηκε ως ένδειξη ότι η κυβέρνηση Ομπάμα δεν αποκλείει τελείως την αναζήτηση λύσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι προτίθεται να του δώσει χάρη και να αποσύρει, ελαφρά τη καρδία, όλες τις κατηγορίες. Προς το παρόν πάντως και έως την 1η Αυγούστου οπότε και λήγει το άσυλο που του έχει παραχωρήσει η Ρωσία, ο Snowden θα βρίσκεται στην Μόσχα. Όμως και μετά μάλλον εκεί θα βρίσκεται, διότι όπως εκτιμάται, ο Ρώσος Πρόεδρος είναι διατεθειμένος να του εγκρίνει τις αιτήσεις ανανέωσης ασύλου, για όσο χρειαστεί, μόνο και μόνο για να έχει την ικανοποίηση να πονοκεφαλιάζει την Ουάσιγκτον. Ο Snowden κατέθεσε εν τω μεταξύ αίτηση χορήγησης ασύλου στην Βραζιλία.«Θέλω να επιστρέψω, όμως όχι μέσα σε ένα κελί φυλακής. Και αυτό διότι κάτι τέτοιο θα λειτουργούσε αποτρεπτικά για όσους βλέπουν τα κακώς κείμενα και θέλουν να κάνουν κάτι για να προστατεύσουν τους συμπολίτες τους.»

Για πολλούς ο Edward Snowden είναι ο μεγαλύτερος υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο καλύτερος πρεσβευτής των ατομικών ελευθεριών. Ένας ιδεαλιστής που δεν δίστασε να προκαλέσει το ίδιο το σύστημα. Αυτός που έσπασε τα ταμπού, ανοίγοντας τον δημόσιο διάλογο ενός θέματος, που όλοι γνώριζαν αλλά κανείς δεν τόλμαγε να αγγίξει. Ένας υπεύθυνος άνθρωπος που κατέστρεψε την ζωή του και συνεχίζει, με υποδειγματική επιμονή να αγωνίζεται, για να αποδείξει ότι η αλήθεια δεν είναι έγκλημα. Ένας ευσυνείδητος πολίτης που προτίμησε την εξορία, από το να είναι μέρος του συστήματος. Ένα παράδειγμα προς μίμηση. Ενας πραγματικός πατριώτης. Για τους επικριτές του όμως ο Edward Snowden είναι προδότης. Και μάλιστα ο μεγαλύτερος. Είναι αυτός που παραβίασε τους νόμους. Είναι αυτός που άνοιξε ρήγματα στην εθνική ασφάλεια. Αυτός που με τις αποκαλύψεις του, έπληξε την εικόνα της Αμερικής διεθνώς. Αυτός που προκάλεσε τεράστια οικονομική, ουσιαστική και συμβολική ζημία στις ΗΠΑ. Αυτός που έφερε σε δυσχερή θέση τον ίδιο τον Πρόεδρο, αναγκάζοντας τον να σηκώνει το τηλέφωνο και να «απολογείται» σε ξένους ηγέτες. Η αλήθεια μοιάζει για μια ακόμη φορά να βρίσκεται κάπου στην μέση. Και φαίνεται να αποτυπώνεται καλύτερα στο προ μηνών άρθρο της Washington Post, που αφού αρχικά  αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο ποια από τις δύο έννοιες τον χαρακτηρίζει καλύτερα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τελικά οSnowden μπορεί να πρόδωσε την Αμερική, δεν πρόδωσε όμως τις αμερικανικές αξίες.